اوراق مشتقه فرابورس

قرارداد مشتقه چیست و چه کاربردی در بورس دارد؟

بازار مشتقه فرابورس بزرگ می شود

سرویس مجله - فرابورس ایران برای توجه به ظرفیت‌های جذاب بازار سرمایه با توسعه بازار اختیار معامله خرید و فروش در سهام، اقدام به معرفی ابزاری جدید به سرمایه‌گذاران و حرکت به سمت بازار را دوطرفه کرده است.

به گزارش سرویس مجله برخط نیوز به نقل از همشهری - همشهری آنلاین فرابورس، رئیس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران با اشاره به آغاز معاملات قراردادهای اوراق مشتقه فرابورس اختیار خرید و فروش در نماد ذوب آهن اصفهان، گفت: بر اساس برنامه ریزی ها شاهد توسعه این بازار طی روزهای آتی خواهیم بود که ظرفیت های متنوعی را برای سرمایه گذاران و فعالان معامله گری ایجاد خواهد کرد.اوراق مشتقه فرابورس

سپیده رستمی نیا ضمن تاکید بر این موضوع که نمادهای اختیار معامله اعم از خرید و فروش در سهام درج شده و پذیرش شده بازارهای فرابورس، ظرفیتی فراتر از معاملات سهام در این بازار ایجاد می کند، اظهار کرد: قراردادهای اختیار خرید و فروش که به صورت قراردادهای استاندارد در بازار مشتقات معامله می شوند به معنای توافق بر سر انجام معامله ای خاص و با یک قیمت مشخص در مقطع زمانی مشخصی در آینده هستند.

او در تشریح بیشتر جزئیات این ابزار معاملاتی جذاب مثالی مطرح کرد و گفت: به عنوان مثال در معامله یک قرارداد اختیار خرید، خریدار اختیار خرید دارایی پایه را با قیمت مشخص و در زمان مشخصی به دست می آورد و از سوی دیگر فروشنده تعهد یا الزام به فروش دارایی را در صورت درخواست اعمال از سوی دارنده اوراق اختیار خرید خواهد داشت.

رئیس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران با اشاره به اینکه قراردادهای اختیار خرید، با توجه به قیمت اعمال و زمان اعمال، می تواند با قیمت های متنوعی مورد معامله قرار بگیرد، ادامه داد: وجهی که در معامله قرارداد اختیار خرید از سمت خریدار به عرضه کننده اوراق پرداخت می شود برای به دست آوردن حق خرید دارایی با قیمت اعمال مشخص است و این نرخ به مراتب کمتر از قیمت دارایی پایه است.

به گفته او، سرمایه گذار با خرید اوراق اختیار خرید، می تواند با پرداخت مبلغی اندک، در مزایای افزایش قیمت دارایی پایه سهیم باشد و همزمان از افزایش قیمت اوراق اختیار خرید خود در بازار یا امکان اعمال اختیار خود در سررسید بهره مند شود.

رستمی نیا معتقد است این ویژگی اوراق مذکور علاوه بر ذخیره منابع برای روزهای آتی، می تواند رفتار مبتنی بر تحلیل های کوتاه مدت و میان مدت را نیز در بازار تقویت کند.

رئیس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران در ادامه به سایر مزایای قراردادهای مشتقه اشاره کرد و گفت: سهامداران و سرمایه گذاران می توانند با کسب شناخت بیشتر از انواع قراردادهای مشتقه، از مزایای بازار دوطرفه که امکان کسب سود در شرایط کاهش قیمت ها را نیز ایجاد می کند با استفاده از استراتژی هایی چون فروش اختیار خرید یا خرید اختیار فروش بهره مند شوند.

وی تصریح کرد: از دیگر ویژگی های این ابزار معاملاتی مزیت اهرمی قابل توجه آن است که به دلیل مبلغ معامله در بدو ورود ایجاد می شود.

اوراق مشتقه فرابورس

عضو هیات مدیره سازمان بورس با اعلام اینکه اوراق اختیار معامله (option) یکی از مهمترین و جذاب ترین ابزارهای مشتقه است ، ابعاد و کارکردهای این اوراق جدید را تشریح کرد.

به گزارش پایگاه خبری بورس پرس، حسن امیری در جریان رونمایی از قراردادهای اختیار معامله ( آپشن) در بورس های کالا، تهران و فرابورس،گفت: طی چند سال گذشته، توسعه ابزارهای بازار بدهی مانند انواع صکوک، اسناد خزانه اسلامی، اوراق رهنی، سلف موازی استاندارد و. سبب ارتقا و رشد بازار بدهی شده و امروز شاهد گسترش این بازار با تنوع مناسبی از ابزارها هستیم.

وی در مورد اوراق اختیار معامله هم توضیح داد: سرمایه گذاران می توانند با ترکیب اوراق، استراتژی های معاملاتی جذابی داشته باشند و طبق پیش بینی های خود، موقعیت های مختلفی بر ابزارهای گوناگون بگیرند و حالات پیچیده ای برای عایدات خود تعیین کنند. این تنها بخش کوچکی از دنیای بزرگی است که ما امروز به آن پا نهاده ایم.

این مقام مسئول با اشاره به استفاده از مدل اروپایی در این اوراق و بکارگیری مدل اعمال آمریکایی و . در آینده، افزود: کارکرد این بازار مانند تمامی بازارهای دیگر، فراهم کردن بستر و زیرساخت مناسب جهت تلاقی و تعادل عرضه و تقاضا است. به این جهت و به منظور پاسخگویی به نیازهای گوناگون فعالان در بازار سرمایه نیاز به ابزارهای مالی متنوع و با کارکردهای مختلف وجود دارد.

به گفته امیری نوع خاصی از ابزارها که قابلیت کاربرد و عملیاتی شدن در تمامی بازارهای مالی را دارد، انواع ابزارهای مالی مشتقه است که به صورت گسترده در بازارهای جهانی مورد استفاده قرار گرفته و بر مبنای نوع دارایی تقسیم بندی شده اند که شامل ابزارهای مشتقه بر پایه ارزهای خارجی، ابزارهای مشتقه بر پایه نرخ سود (بهره)، ابزارهای مشتقه بر پایه کالا و ابزارهای مشتقه بر پایه سهام می شود.

وی اوراق اختیار معامله را یکی از مهمترین اوراق مشتقه دانست و گفت:با توجه به خواص اوراق اختیار معامله ، نه تنها یکی از ابزارهای مورد علاقه پژوهشگران حوزه مالی بوده، بلکه در میان فعالان عرصه عمل در بازارها نیز یکی از مهمترین اوراق مشتقه محسوب می شود. زیرا با خاصیت دوگانه یعنی ترکیب اختیار از یکسو و تعهد از سوی دیگر، برخلاف ابزارهایی چون قراردادهای آتی خواستاران بیشتری را مجذوب خود می کند.

امیری ادامه داد: تلاش گسترده ای برای راه اندازی معاملات اوراق اختیار معامله آغاز شد. تلاشی که نتیجه آن را امروز می بینیم و شاهد آغاز معاملات اوراق اختیار معامله در بازار سرمایه ایران هستیم. بازاری که با گذر 50 سال از عمر آن، جای خالی چنین ابزاری در آن احساس می شد. با این حال با راه اندازی معاملات این اوراق، نه تنها یکی از نیازهای اصلی فعالین این بازار برطرف شده بلکه به یکی از مشکلات اساسی سرمایه گذاران خارجی نیز پاسخ داده شده است.

به گفته این عضو هیات مدیره سازمان بورس، سرمایه گذاران می توانند با استفاده از این ابزار، اقدام به پوشش ریسک های ناخواسته کرده و می توانند با اخذ موقعیت در این ابزار اقدام به سرمایه گذاری و کسب بازدهی کنند.

وی افزود: امروز تنها اوراق اختیار معامله اروپایی را داریم ولی در آینده ای نه چندان دور اوراق آمریکایی و انواع دیگر اوراق را خواهیم داشت.

قرارداد مشتقه چیست و چه کاربردی در بورس دارد؟

برای افرادی که در بازار سرمایه و بورس فعال هستند، قرارداد مشتقه یکی از مفاهیم مورد توجه است. قراردادی که ارزشش وابسته به چیز دیگری است و ارزش مستقلی از خود ندارد را قرارداد مشتقه می گویند. در اینجا سعی داریم مفهوم قرارداد مشتقه و کاربرد آن در بورس را شرح دهیم؛ به گونه ایی که افرادی که به تازگی وارد بازار بورس شده اند نیز بتوانند با کلیه مفاهیم آن آشنایی کافی را پیدا کنند.

قرارداد مشتقه چیست و چه کاربردی در بورس دارد؟

قرارداد مشتقه

قرارداد مشتقه شامل قراردادی است که از توافق بین دو طرف ایجاد می شود و یک طرف باید ظرف مدت مشخصی، کار مورد نظر را طبق قرارداد انجام دهد. این نوع قراردادها جزء قرارداهای مالی هستند که ارزش شان از دارایی پایه و یا کالای فیزیکی گرفته می شود. این دارایی می تواند کالا، سهام، نرخ بهره، ساخت و ساز و غیره باشد.

به طور دقیق تر می توان گفت طبق قرارداد مشتقه، هر دو طرف معامله باید متهد شوند که در تاریخ و قیمت تعیین شده، کالایی را با کیفیتی که در اوراق مشتقه فرابورس قرارداد لحاظ شده است، بر طبق توافق مورد نظر مبادله کنند. این توافق برای خرید و یا فروش یک دارایی معین صورت می گیرد.

علاوه بر این انواع مشتقات مالی در حکم ابزارهایی هستند که می تواند در جهت اوراق مشتقه فرابورس کاهش ریسک استفاده شوند. در اینجا منظور از مشتقات مالی همان ابزارهای مالی اولیه است که قراردادهای سلف یا آتی، قراردادهای آتی یا آتی مالی، قراردادهای سوآپ یا معاوضه و اختیار معامله را شامل می شود. در ادامه با انواع متداول اوراق مشتقه آشنا می شویم. (1)

انواع متداول اوراق مشتقه در بورس کدامند؟

انواع اوراق مشتقه شامل قراردادهای آتی، قراردادهای سلف، قراردادهای معاوضه و قراردادهای اختیار معامله است که در ادامه به تشریح هر یک می پردازیم.

قراردادهای آتی

در قرار دادهای آتی، توافق بین دو طرف انجام می شود به صورتی که در زمانی در آینده می بایست خرید و یا فروش دارایی مورد توافق با توجه به مقدار تعیین شده انجام گیرد. این قرارداد می تواند بین دو شرکت، دو فرد و یا یک شرکت و یک فرد منعقد شود. در این نوع قراردادها معمولا ابتدا تمام مبلغ پرداخت می شود که به صورت پول نقد و یا اسناد معادل با پول نقد است و در موقع سررسید، کالا تحویل داده می شود. این قراردادها انعطاف پذیری لازم را دارند.

معمولا قراردادهای آتی با یک ریسک مواجه هستند به این صورت که هر دو طرف قرارداد باید مفاد قرارداد را در سر موعد مقرر اجرایی کنند. در صورتی که فقدان نقدینگی هم مطرح شود این نوع قراردادهای آتی، بی فایده می شوند. (1)

قراردادهای سلف

در قراردادهای سلف، قرارداد مورد نظر بین دو طرفی که خارج بورس هستند، بسته می شود و خرید و یا فروش دارایی مورد نظر در تاریخ توافقی با قیمت توافقی انجام می شود. قراردادهای سلف برای بورس کالا استفاده می شوند تا برطبق آن، کالا به خریدار تحویل داده شود. این تحویل با توجه به قیمت تعیین شده اوراق مشتقه فرابورس و در موعد زمانی مشخص شده انجام می گیرد.

با روند قراردادهای سلف می توان معاملات را آسان تر انجام داد و تضمین مناسبی را برای انجام تعهدات ایجاد کرد. این نوع قراردادها به دو طرف اطمینان می دهد که بهتر و سنجیده تر در بازار فعالیت داشته باشند. قرارداد سلف موازی نیز وجود دارد که مشابه با قرارداد سلف است ولی خریدار قادر است که قرارداد را تا قبل از زمان سررسید به شخص سوم منتقل کند. (1)

قراردادهای معاوضه

قراردادهای معاوضه بر مبنای نرخ ارز، بهره و یا کالا هستند. طی قراردادهای معاوضه، می توان دو جریان شناور و ثابت را با هم دیگر مبادله نمود. این نوع قراردادها برای صنعت نفت بسیار کاربردی هستند. در این نوع قراردادها یک طرف باید پرداخت های خود را با پرداخت های طرف دیگر معاوضه کند. به جای معاوضه از لفظ سوآپ نیز استفاه می شود.

لازم به ذکر است که قرارداد معاوضه یا سوآپ چند نوع دارد. قرارداد سوآپ نقدی و یا ارزی و قرارداد سوآپ نرخ بهره و قرارداد سوآپ کالا، سرمایه و اعتباری از انواع قرارداد سوآپ به شمار می آیند. از این بین می توان گفت قراردادهای سوآپ نرخ بهره بسیار مهم هستند به این دلیل که می توانند به عنوان ابزاری برای مدیریت نمودن ریسک های نرخ بهره استفاده شوند.

این ابزار به ویژه در مواردی که تقاضاها برای ابزارهای مالی افزایش پیدا می کند، بیشتر موثر واقع می شود. سوآپ نرخ ارز هم می تواند برای پوشش دادن ریسک های نرخ ارز مورد استفاده قرار گیرد. ریسک های نرخ ارز معمولا به علت اختلاف قیمت ها در ارزهای مختلف به وجود می آیند. (2)

قراردادهای اختیار معامله

قراردادهای اختیار معامله با وجود دو طرف تحت عنوان خریدار اختیار معامله و فروشنده اختیار معامله انجام می گیرد. خریدار اختیار معامله طی یک قرارداد، برای خرید و یا فروش کالا و یا دارایی پایه در قیمت تعیین شده و در زمان مشخص شده صاحب حق می شود.

فروشنده اختیار معامله در طی یک قرارداد، موظف به فروش کالا یا دارایی به خریدار است و این در صورتی است که خریدار، تقاضای اجرای تعهد را به فروشنده بدهد. این نوع قراردادها برای پوشش دادن ریسک نرخ بهره و بازارهای سهام کاربرد دارند.

نکته ایی که وجود دارد این است که در این نوع قراردادها، خریدار اختیار معامله اجباری به اجرای یک اختیار معامله ندارد بلکه می تواند تا زمان انقضای اوراق مشتقه فرابورس اختیار معامله صبر کند تا انقضای آن سر برسد. همچنین می تواند قرارداد خود را اجرایی کند؛ بنابراین اجباری در استفاده از حق خود ندارد. (2)

اوراق مشتقه فرابورس چیست؟

اوراق مشتقه فرابوس که به اختصار با OTC نمایش داده می شود؛ شامل قراردادهایی است که به طور خصوصی بین طرفین بسته می شود و واسطه ایی برای آن وجود ندارد.

اوراق مشتقه مبادله ای چیست؟

معاملات ابزار مشتقه‌ای که رسمی و سازمان یافته صورت می گیرد و قابلیت اوراق مشتقه فرابورس اوراق مشتقه فرابورس خرید و یا فروش در بازار رسمی اوراق مشتقه را دارند، اوراق مشتقه مبادله ای نامی‌ده می شوند.

کاربرد قرارداد مشتقه در بورس چیست؟

از کاربردهای قرارداد مشتقه می توان به سرعت نقد شوندگی آن اشاره کرد. این نوع قراردادها در بازار هزینه کمتری را به وجود می آورند و می توانند بر افزایش بازده دارایی، تغییر نرخ ثابت بدهی به نرخ شناور موثر واقع شوند. کاربرد دیگر در زمینه کاهش هزینه تامین مالی و تعدیل ساختار جریان نقدی است. همچنین خطر دارایی های پایه با وجود ابزار مشتقه کاهش می یابد.

با وجود قراردادهای مشتقه، یک تفاوت در روند قیمت می تواند تغییراتی را در ارزش این اوراق به وجود بیاورد. اگر ارزش اوراق مشتقه با رشد مواجه شود، می تواند برای سرمایه گذاران سود فراهم کند. نکته حائز اهمیت این است که با وجود ابزار مشتقه و به کارگیری آن، رکود اقنصادی کمتر می شود. (3)

آشنایی با ابزارهای مشتقه

ابزار مشتقه کالایی

ابزار مشتقه مالی

بازارهای مشتقه به چه صورت عمل می کنند؟

مکانیزم بازارهای مشتقه معمولا به سه صورت بازار قراردادهای آنی، بازار قراردادهای آتی و بازار پیمان های آتی است. در بازار قرارداد آنی که به spot contract نیز شناخته می شود، دارایی ها باید با وجه مالی نقد مبادله گردند. معمولا شرکت ها و تولیدکنندگان با این بازار سر و کار دارند. در بازار قرارداد آتی نیز تفاوت قیمت بین ارزش خرید و فروش قرارداد آتی دارایی ها شامل سود است و اوراق مشتقه فرابورس بانک ها، معامله گران و موسسات مالی به طور مستقیم در آن وارد می شوند.

با این کار ریسک هایی که به علت تغییرات قیمت آینده رخ می دهد به وسیله تثبیت قیمت آتی دارایی فعلی پوشش داده می اوراق مشتقه فرابورس اوراق مشتقه فرابورس شود. در بازار پیمان های آتی، شرایطی مانند ماه تحویل، حجم قرارداد، حداقل نوسان قیمتی، روند تحویل و تغییرات قیمتی مجاز در طول روز و غیره به وسیله بورس تعیین می شود.

سپس این موارد توسط کمیسیون معاملات آتی مورد تایید قرار می گیرد. در کل می توان گفت که این نوع از معاملات در بورس سازمان یافته، انجام خواهند گرفت.

معاملات در این حوزه به وسیله موسسات پایاپای صورت می گیرد تا به عنوان یک واسط بین خریدار و فروشنده، ایفای نقش کنند و در حکم ضمانت طرفین معامله واقع شوند.

معرفی سایر مشتقات مالی

• قرارداد سقف که به طور مخفف با Cap نشان داده می شود، خرید برگ اختیار خرید نرخ بهره را در بر می گیرد. این قرارداد در مواردی که نرخ بهره با افزایش روبرو شده و سرمایه گذار دچار ضرر و زیان شده است مورد استفاده قرار می گیرد.
• فروشنده قرارداد سقف می تواند می تواند ضرر و زیان احتمالی خریدار را پوشش دهد و این کار در ازای صرف قیمتی انجام می شود. در این فرایند، فروشنده معمولا بانک است. بنابراین خرید قرارداد سقف برای پوشش افزایش احتمالی نرخ بهره است. این قرارداد می تواند در یک یا چند موعد معین اجرا شود.

• قرارداد کف که به آن floor می گویند، به خرید یک برگ اختیار فروش نرخ بهره شباهت دارد و برای وقتی است که نرخ بهره با کاهش مواجه می شود. قرارداد کف همانند قرارداد سقف می تواند در یک یا چند موعد معین اجرا شود.

• قرارداد کولار که از کلمه collar می آید به این معنی است که خرید قرارداد سقف و فروش قرارداد کف، همزمان انجام شود. این کار برای پوشش وضعیت در برابر افزایش نرخ بهره انجام می شود. در این حالت قرارداد کف یا floor فروخته خواهد شد و مبلغی که از آن حاصل می شود صرف پرداخت ضرر و زیان قرارداد سقف که خریداری شده بود، خواهد گردید.

• قرارداد مشتقه اعتباری یا credit نیز وجود دارد که به منظور پوشش افزایش ریسک اعتباری وام ها پس از معین شدن نرخ بهره وام است. خریدار قرارداد مشتقه اعتباری معمولا بانک ها هستند و فروشنده قرارداد مشتقه اعتباری، شرکت های بیمه هستند. قراردادهای مشتقه اعتباری در قالب قراردادهای سوآپ و یا قراردادهای آتی انجام می شوند. (5)

نتیجه گیری و جمع بندی

در اینجا سعی شد که به مفاهیم قراردادهای مشتقه، انواع آن و کاربردهای حاصل از این قرارداد اشاره شود. مفاهیم مربوط به قرارداد مشتقه به طور کامل مورد بحث و بررسی قرار گرفت تا فعالین حوزه بازار بورس بتوانند با اطلاعات جامع و کامل در این بازار فعالیت داشته باشند و از مفاهیم تخصصی آن نیز اطلاع پیداکنند. بدیهی است که هر چه اطلاعات افراد در شاخه های مختلف بورس بالاتر برود، امکان موفقیت آن ها و اتخاذ تصمیمات به جا بیشتر می شود.

بازار مشتقه فرابورس بزرگ می‌شود

فرابورس ایران برای توجه به ظرفیت‌های جذاب بازار سرمایه با توسعه بازار اختیار معامله خرید و فروش در سهام، اقدام به معرفی ابزاری جدید به سرمایه‌گذاران و حرکت به سمت بازار را دوطرفه کرده است.

به گزارش همشهری آنلاین به نقل از فرابورس، رئیس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران با اشاره به آغاز معاملات قراردادهای اختیار خرید و فروش در نماد ذوب‌آهن اصفهان، گفت: بر اساس برنامه‌ریزی‌ها شاهد توسعه این بازار طی روزهای آتی خواهیم بود که ظرفیت‌های متنوعی را برای سرمایه‌گذاران و فعالان معامله‌گری ایجاد خواهد کرد.

سپیده رستمی‌نیا ضمن تاکید بر این موضوع که نمادهای اختیار معامله اعم از خرید و فروش در سهام درج‌شده و پذیرش‌شده بازارهای فرابورس، ظرفیتی فراتر از معاملات سهام در این بازار ایجاد می‌کند، اظهار کرد: قراردادهای اختیار خرید و فروش که به صورت قراردادهای استاندارد در بازار مشتقات معامله می‌شوند به معنای توافق بر سر انجام معامله‌ای خاص و با یک قیمت مشخص در مقطع زمانی مشخصی در آینده هستند.

او در تشریح بیشتر جزئیات این ابزار معاملاتی جذاب مثالی مطرح کرد و گفت: به عنوان مثال در معامله یک قرارداد اختیار خرید، خریدار اختیار خرید دارایی پایه را با قیمت مشخص و در زمان مشخصی به دست می‌آورد و از سوی دیگر فروشنده تعهد یا الزام به فروش دارایی را در صورت درخواست اعمال از سوی دارنده اوراق اختیار خرید خواهد داشت.

رئیس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران با اشاره به اینکه قراردادهای اختیار خرید، با توجه به قیمت اعمال و زمان اعمال، می‌تواند با قیمت‌های متنوعی مورد معامله قرار بگیرد، ادامه داد: وجهی که در معامله قرارداد اختیار خرید از سمت خریدار به عرضه‌کننده اوراق پرداخت می‌شود برای به دست آوردن حق خرید دارایی با قیمت اعمال مشخص است و این نرخ به مراتب کمتر از قیمت دارایی پایه است.

به گفته او، سرمایه‌گذار با خرید اوراق اختیار خرید، می‌تواند با پرداخت مبلغی اندک، در مزایای افزایش قیمت دارایی پایه سهیم باشد و همزمان از افزایش قیمت اوراق اختیار خرید خود در بازار یا امکان اعمال اختیار خود در سررسید بهره‌مند شود.

رستمی نیا معتقد است این ویژگی اوراق مذکور علاوه بر ذخیره منابع برای روزهای آتی، می‌تواند رفتار مبتنی بر تحلیل‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت را نیز در بازار تقویت کند.

رئیس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران در ادامه به سایر مزایای قراردادهای مشتقه اشاره کرد و گفت: سهامداران و سرمایه‌گذاران می‌توانند با کسب شناخت بیشتر از انواع قراردادهای مشتقه، از مزایای بازار دوطرفه که امکان کسب سود در شرایط کاهش قیمت‌ها را نیز ایجاد می‌کند با استفاده از استراتژی‌هایی چون فروش اختیار خرید یا خرید اختیار فروش بهره‌مند شوند.

وی تصریح کرد: از دیگر ویژگی‌های این ابزار معاملاتی مزیت اهرمی قابل توجه اوراق مشتقه فرابورس آن است که به دلیل مبلغ معامله در بدو ورود ایجاد می‌شود.

اوراق مشتقه چیست؟

اوراقی هستند که ارزش خود را از یک دارایی پایه دیگر مثل محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی، سکه و. می‌گیرند. در واقع ارزش این اوراق از ارزش دارایی که در قرارداد ذکر شده، مشتق می‌شود. این اوراق از ابزارهای مالی مرتبط با مدیریت ریسک هستند.قیمت اوراق مشتقه تنها بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین نمی‌شود و به دارایی پشتوانه آن‌ها بستگی دارد. دو ابزار معاملاتی پرکاربرد در بازار مشتق ایران، قرارداد آتی و اختیارات معامله هستند

اوراق مشتقه یا به صورت به‌طورکلی یا در بازار بورس و یا در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله می‌شوند. اوراق مشتقه خارج از بورس بخش بزرگ‌تری از مشتقه ها را تشکیل می‌دهند و قانون‌گذاری نشده‌اند، درحالی‌که مشتقه ها معامله شده در بورس استانداردسازی شده‌اند. اوراق مشتقه معامله شده خارج از بورس معمولاً ریسک بیشتری نسبت به مشتقه های استاندارد دارند.

با توجه به محدودیت‌هایی که بازار بورس اوراق بهادار تهران دارد، اوراق مشتقه در اقتصاد ایران چندان رشد و توسعه نیافته است.اوراق مشتقه قبلاً به این دلیل مورد استفاده قرار می‌گرفتند تا نرخ ارز را برای مبادله کالاها به صورت بین‌المللی تضمین و تثبیت نمایند. با توجه به اینکه ارز کشورهای مختلف ارزش گوناگونی داشتند، معامله گران بین‌المللی به نظام حسابداری برای این تفاوت‌ها نیاز پیدا کردند. امروز، مشتقه ها بر اساس انواع مختلفی از معاملات بنا شده‌اند و استفاده‌های بیشتری نیز دارند. حتی مشتقه هایی بر پایه اطلاعات آب و هوایی مثل میزان باران یا تعداد روزهای بارانی یک منطقه خاص نیز وجود دارند.

قرارداد آتی

یکی از رایج‌ترین انواع مشتقه ها است. قراردادی است که بین دو نفر (فروشنده و خریدار) از طریق نهادهای واسط برای کالاهایی خاص تنظیم می‌شود. در این قرارداد یک کالا یا دارایی به‌خصوص با ویژگی و کیفیت مشخص، در تاریخی معلوم و با مبلغی از پیش تعیین شده، در اختیار خریدار قرار می‌گیرد. در این قرارداد طرفین معامله، متعهد می‌شوند که کالا و قیمت مشخص شده را در تاریخ سررسید به یکدیگر منتقل کنند.

پیمان آتی

نوع مهم دیگری از اوراق مشتقه به شمار می‌رود که مشابه قرارداد آتی است، ولی تفاوت کلیدی آن در این است که برخلاف قرارداد آتی، پیمان آتی در بازار معامله نمی‌شوند، بلکه فقط به صورت قراردادی خارج از بورس و به صورت غیررسمی مورد معامله قرار می‌گیرد.

قرارداد سوآپ یا معاوضه

قرارداد سوآپ هم نوع مرسوم دیگری از مشتقه ها به شمار می‌رود. در قرارداد معاوضه طرفین آن متعهد می‌شوند که برای یک زمان مشخص، دو دارایی یا منافع حاصل از آن‌ها را با کیفیت مشخص و به نسبت تعیین‌شده، معاوضه نمایند.قرارداد سوآپ اغلب شامل یک مجموعه از جریانات نقدی است و درواقع حالت کلی‌تر پیمانهای آتی است که در آن به‌جای یک پرداخت با مجموعه از پرداخت ها مواجه هستیم. این نوع قرارداد معمولاً در تغییر نوع وامها توسط افراد کاربرد دارند.

قراردادهای اختیار معاملات

یک فرم رایج دیگر از مشتقه ها هستند. قرارداد اختیار معامله ازاین‌جهت مشابه قرارداد آتی بوده که توافقی است بین دو طرف که به یکی از آن‌ها این فرصت را می‌دهد تا اوراق بهادار را از طرف دیگر و در یک قرارداد آتی از قبل مشخص شده، بخرد یا به وی بفروشد. ولی تفاوت کلیدی بین اختیار معامله و آتی این است که با یک اختیار، خریدار یا فروشنده متعهد نمی‌شود که معامله را انجام دهد، به همین خاطر نام «اختیار» بر آن نهاده‌اند. خود مبادله در نهایت، اختیاری است. درست مثل قراردادهای آتی، اختیارات ممکن است برای پوشش دادن سهام فروشنده در برابر کاهش قیمت، مورداستفاده قرار بگیرند و به خریدار فرصتی دهند تا از طریق سفته بازی، سود مالی به دست آورد. قرارداد اختیار می‌تواند به صورت قرارداد اختیارخرید یا فروش کوتاه یا بلندمدت باشد.

مشتقه اعتباری

نوع دیگری از اوراق مشتقه است. این نوع از مشتقه، وامی است که به یک سفته باز با تخفیفی نسبت به ارزش حقیقی خود فروخته می‌شود. گرچه وام دهنده اصلی وام را با قیمت کمتری می‌فروشد و درنتیجه سود کمتری خواهد برد، در فروش وام، وام دهنده بیشتر سرمایه خود از وام را باز پس گرفته و می‌تواند از آن پول برای توزیع وام های جدید و پرسودتر بهتره جوید. اگر به طور مثال یک قرض دهنده وامی توزیع کند و متعاقباً این فرصت را داشته باشد تا خود را با وامی پرسود تر درگیر نماید، وام دهنده ممکن است این تصمیم را بگیرد که وام اصلی را به سفته باز بفروشد تا بتواند منابع مالی وام پرسودتر را تأمین نماید. به این طریق، مشتقه های اعتباری به ازای ریسک کمتر و نقدینگی بیشتر بهره کمتری دریافت می‌کنند.